Matura i co dalej?

Dr Beata Rajba, psycholog Dolnośląska Szkoła Wyższa:
Zdecydowanie w zgodzie ze sobą. Rynek pracy zmienia się w sposób, którego nie możemy przewidzieć w perspektywie dłuższej niż kilkuletnia. Jako studentka dorabiałam tłumaczeniami i popyt na tego typu usługi był ogromny, jednak w ciągu kilku lat dzięki translatorom i narzędziom wspomagającym tłumaczenie rynek skurczył się, a stawki poszły w dół kilkukrotnie. To samo przydarzyło się ekonomistom – rynek pracy się wysycił i jest znacznie trudniejszy dla młodych absolwentów. Przyjemność z tego, co robimy, pasja, zainteresowania są czymś o wiele bardziej pewnym, niż podążanie za aktualną sytuacją na rynku pracy, gdyż ta za 5 lat może być już zupełnie inna.

Oczywiście są zawody, które z dużym prawdopodobieństwem pozostaną potrzebne i popularne i za 20, 30 lat. Od dwóch dekad nieprzerwanie rośnie popyt na informatyków, przybywa też miejsc pracy w zawodach, w których kluczowa jest relacja, a także zawodach pomocowych, co zapewne ucieszy psychologów, pedagogów i pracowników socjalnych.  

Warto jednak pamiętać, że mimo iż dzisiejsza młodzież będzie zmieniała zawód częściej, niż pokolenie ich rodziców, to i tak przez wiele lat będziemy wykonywać tę samą pracę. Warto ją wiec dobrać pod kątem naszych zainteresowań, tego, w czym jesteśmy dobrzy, ale też temperamentu, osobowości, różnych aspektów inteligencji i wartości, jakie są dla nas ważne.

Najprostsza klasyfikacja temperamentu, całkiem udana, mimo że jej korzenie sięgają starożytności, a rozwinięta została na początku XX w., dzieli nas na cztery typy. Melancholika cechuje duża wrażliwość, szybko się męczy i ma tendencję do przeżywania negatywnych emocji. Choleryk, typ chyba najczęstszy, jest wybuchowy, porywczy, energiczny, ale cechuje go słomiany zapał. Flegmatyk jest spokojny, wykonuje zadania w swoim tempie, ale jednocześnie cechuje go wytrwałość i konsekwencja. Ostatni typ, sangwinik, jest za to energiczny, szybki i odporny.

Jest duże ryzyko, że ktoś o temperamencie cholerycznym będzie się męczył w zawodach wymagających drobiazgowości, cierpliwości i dokładności, jak księgowy czy bibliotekarz. Z kolei melancholik może sobie nie poradzić z presją, jaka towarzyszy pracy kardiochirurga, dawać się łatwo zastraszyć jako policjant, i przypłacić zły wybór zawodu depresją czy wypaleniem. Również flegmatyk będzie miał utrudnione zadanie w zawodach, w których ważne jest szybkie reagowanie pod presją, jak np. w służbach mundurowych, ale za to będzie świetny w pracy wymagającej konsekwencji, dokładności i długofalowego wysiłku, jak np. praca w administracji.  

Temperament to jednak jedynie fundament, pierwszy zestaw cech, z którym się rodzimy, uwarunkowanych genetycznie i w życiu płodowym. Na nim buduje się co najmniej przez następne 20 lat osobowość, która też odgrywa ogromną rolę w doborze kierunku studiów.

Kluczowe cechy, które powinniśmy wziąć pod uwagę wybierając studia, to otwartość na doświadczenie, ekstrawersja i neurotyczność. Wysoka otwartość na doświadczenie to tak naprawdę potrzeba stymulacji, nowości – takie osoby świetnie sprawdzają się jako nauczyciele, pedagodzy, policjanci, za to gasną w zawodach jednostajnych, w których każdy dzień przynosi podobne wyzwania.

Ekstrawersja z kolei, w pewnym uproszczeniu duże zapotrzebowanie na kontakty społeczne, przydaje się w pracy z ludźmi, w zawodach pomocowych wymagających dużych nakładów energii, które u ekstrawertyka aktywuje kontakt z drugim człowiekiem, w edukacji, handlu, rozrywce. Niska neurotyczność, a więc stabilność emocjonalna, będzie z kolei atutem w służbach mundurowych i wszelkich innych zawodach wymagających pracy pod presją, w atmosferze zagrożenia.

IQ to najbardziej przereklamowana cecha w psychologii, wąska kategoria obejmująca właściwie wiedzę szkolną i potencjał w zakresie matematyczno-logicznym i słownikowym. Badania dowodzą, że oczywiście niska inteligencja utrudnia funkcjonowanie w szkole i później pracę, ale wysoka już wcale nie gwarantuje sukcesu, i odpowiada za niego w niewielkim procencie. Znacznie ważniejsze są tu szczęście, wzorce rodzinne i wsparcie otoczenia. Na szczęście wielu psychologów odchodzi od wąskiego rozumienia inteligencji jako IQ, i wyróżnia wiele jej rodzajów, jak choćby inteligencja ruchowa, ważna dla przyszłego sportowca, czy emocjonalna, kluczowa u psychologa czy pedagoga. Przy wyborze studiów powinniśmy więc szczególnie dobrze się zastanowić, w czym jesteśmy dobrzy, a nie czy jesteśmy ogólnie mądrzy.

Kluczowa na coraz szybciej zmieniającym się rynku pracy staje się elastyczność i zdolność adaptacji do zmieniających się wymogów. Szwajcarzy już dziś wyróżniają 2400 zawodów, które może wykonywać psycholog, z podziałem na kolejne 7 tys. specjalności – to pokazuje, jak bardzo rynek pracy się zmienił. Ta zdolność adaptacji stanowi znacznie lepszy wyznacznik inteligencji niż IQ.

Sukces w pracy to jednak jedno, a satysfakcja z niej to zupełnie co innego. Coraz częściej u psychologa spotykamy osoby, które sukces osiągnęły i są dobre w tym, co robią, co stanowi ich przekleństwo, bo rozsądek nakazuje wytrwać w czymś, co przynosi dobre wynagrodzenie i docenienie. Jednocześnie brakuje im satysfakcji z pracy, poczucia sensu, są nieszczęśliwe, wypalone, albo po prostu znudzone.  

Idealna praca powinna dawać spełnienie w trzech obszarach – materialnym, prestiżu zawodowego i poczucia sensu w tym, co robimy. Duże badania przeprowadzone przez prof. Czapińskiego pokazały, że od momentu, gdy nasze podstawowe potrzeby są zaspokojone, pieniądze spełniają jedynie ograniczoną rolę w budowaniu naszego szczęścia.

Znacznie ważniejsze jest poczucie, że to, co robimy, jest ważne, przydatne społecznie, sprawia, że świat wokół nas jest lepszy, a my czujemy się dobrze sami ze sobą. Myślę, że to właśnie sprawia, iż zawody pomocowe: psycholog, pedagog, np. pracujący z osobami niepełnosprawnymi, są wciąż nieodmiennie atrakcyjne dla maturzystów, choć w przypadku psychologii ważną motywacją bywa też próba uratowania innych przed doświadczeniami, jakie nam towarzyszyły w dzieciństwie, a także znalezienia sposobów, by pomóc sobie z własnym bagażem problemów. Dlatego psychologia od lat jest jednym z najbardziej obleganych kierunków, a o każde miejsce walczy kilkunastu kandydatów.

Dobrze, jeśli dzięki pracy zyskujemy dodatkowo szacunek społeczny. Każdy z nas lubi się czuć doceniany za to, co robi, być ważnym członkiem społeczności, a nie tylko wykonawcą powierzonych zadań.

Takie dylematy są zupełnie normalne, szczególnie że w wieku 18 lat wydaje się, że od naszych wyborów zależy cała reszta życia, i że są one obarczone dużą niepewnością. Dlatego też zamiast spełniać oczekiwania otoczenia warto się zastanowić, co nas interesuje i czy nasze cechy osobowości, inteligencja, temperament są zgodne z wymogami przyszłego zawodu. A jeśli przekonamy się, że wybraliśmy źle, studia zawsze można jeszcze zmienić.

Psychologia: psychologowi pomaga w pracy wysoka inteligencja emocjonalna, zdolność słuchania, refleksyjność, autentyczna ciekawość drugiego człowieka. Jest to kierunek, po którym można pracować w bardzo wielu zawodach, od biznesu poprzez edukację, reklamę, szkolenia aż po szeroko rozumiany obszar opieki zdrowotnej, więc swoje miejsce znajdzie zarówno introwertyk, jak i ekstrawertyk. Natomiast skoncentrowanie na sobie, narcyzm czy nasilona skłonność do manipulowania ludźmi stanowią cechy przeszkadzające w tym zawodzie.

Pedagogika i pedagogika specjalna:  kluczowa w tym zawodzie jest inteligencja emocjonalna, ekstrawersja, czyli nastawienie „ku ludziom” gwarantujące kontaktowość i przyjemność z pracy z ludźmi, wreszcie energiczność. Mile widziane będą talenty artystyczne i kreatywność. Zwykle praca pedagoga wymaga też wiele cierpliwości i odporności. W tej pracy sprawdzą się świetnie osoby o wysokiej otwartości na doświadczenie, a więc lubiące urozmaicenia i zmiany – pedagog musi być też dobrym animatorem.

Praca socjalna: jest to kierunek, po którym nie zabraknie pracy, a poczucie wagi pełnionej roli i pomoc udzielona innym może dawać wiele satysfakcji. Idealny kandydat na tym kierunku jest życzliwym ludziom ekstrawertykiem, cechuje go empatia, ale też posiada umiejętność asertywnego wyznaczania granic. Jest komunikatywny, energiczny, aktywny, wobec problemu raczej analizuje, planuje i działa, w mniejszym stopniu przeżywa lub ucieka od problemów.

Bezpieczeństwo: zdecydowanym atutem absolwenta tego kierunku będzie stabilność emocjonalna, która sprawia, że trudno go wystraszyć i nim manipulować, sumienność, ale też umiejętność strategicznego myślenia i pracy pod presją. Dobrze jeśli jest kontaktowym, otwartym na ludzi ekstrawertykiem. W pracy pomoże mu też wytrwałość, pewność siebie i umiejętność negocjacji, ale nie może być zbyt uległy, gdyż jego zadaniem będzie stawianie ludziom granic i egzekwowanie wykonywania narzuconych czynności.

Dziennikarstwo i komunikacja społeczna: podstawą pracy dziennikarza są lekkie pióro i łatwość wysławiania się, ale też szerokie i różnorodne zainteresowania. Pomaga również wytrwałość, cierpliwość i dociekliwość, a także komunikatywność i znajomość języków obcych oraz nowinek technicznych. Wielu dziennikarzy pracuje jako freelancerzy, a taki model zatrudnienia bardziej cenią sobie osoby o wysokiej potrzebie nowości i dużej pewności siebie.

Geodezja i kartografia: praca w zawodach, do których uprawnia ten kierunek studiów, wymaga wyobraźni przestrzennej, doskonałej koordynacji ręka-oko, dokładności, sumienności i cierpliwości. Osoba wybierająca te studia powinna być w stanie długo podtrzymać uwagę bez rozpraszania się. Impulsywność i niecierpliwość utrudni jej wykonywanie zawodu.  

Media kreatywne: coś dla technomaniaków! Jeśli świat wirtualny jest dla Ciebie równie realny, jak ten namacalny, jeśli masz bogatą, żywą wyobraźnię, głowę pełną pomysłów, a jednocześnie jesteś osobą niezależną, która woli sama wytyczać swoje życiowe ścieżki, ten kierunek będzie dla Ciebie idealny.

Media Design i marketing wizerunkowy: na tym kierunku dobrze poczuje się zarówno ekstrawertyk lubiący pracę z ludźmi, jak i introwertyk, który woli pracować z komputerem. Szczególnie ważna jest wrażliwość na piękno, zmysł estetyki, ale też umiejętność koncentracji na szczegółach i łatwość opanowywania nowych technologii.

Informatyka: Jeśli odpowiadasz stereotypowi informatyka – inteligentnego samotnika – na pewno odnajdziesz się na tych studiach. Jeśli jednak jesteś towarzyski i żywiołowy, nic straconego! Badania prowadzone przez studentów psychologii DSW pokazały, że studenci informatyki nie różnią się cechami osobowości od studentów innych kierunków, a stereotyp wycofanego milczka nie ma wiele wspólnego z rzeczywistością. Niewątpliwie jednak w tym zawodzie pomocna jest cierpliwość, wytrwałość, sumienność, dokładność i kreatywność. Nie zaszkodzi być dobrym z matematyki, a dobre opanowanie języka angielskiego znacząco ułatwia korzystanie z dostępnych w sieci rozwiązań programistycznych.

HR i Coaching: Dobrego coacha cechuje duża empatia, ale i żywa ekspresja, pewność siebie i energia, udzielająca się uczestnikom szkolenia. Powinien być ekstrawertykiem lubiącym przebywać wśród ludzi, skoncentrowanym raczej na działaniu, jednak spontanicznym i otwartym na emocje. Z kolei jeśli planujesz karierę w human resources, dobrze, jeśli jesteś spostrzegawczy i zwracasz uwagę na szczegóły, potrafisz zaplanować rozmowę tak, by dowiedzieć się jak najwięcej o rozmówcy, a dodatkowo jesteś dociekliwy i asertywny.