Urlop każdemu się należy, ale jak wypoczywać w zgodzie z kodeksem pracy? Kompendium wiedzy o urlopach, zarówno dla pracowników i pracodawców, przedstawia dr Barbara Pawełko-Czajka z Uniwersytetu Dolnośląskiego DSW, ekspertka z zakresu prawa pracy, kadr i płac, zatrudniania cudzoziemców oraz prawa ubezpieczeń społecznych.
Co kryje się pod pojęciem prawa do urlopu?
Prawo do wypoczynku to jedna z naczelnych zasad prawa pracy. Każdy pracownik, który zatrudniony jest na podstawie umowy o pracę ma prawo jak i obowiązek skorzystania z prawa do urlopu. Po stronie pracodawcy leży obowiązek oraz prawo do udzielenia urlopu wypoczynkowego pracownikowi w danym roku kalendarzowym. Urlop niewykorzystany w danym roku kalendarzowym staje się urlopem zaległym, który należy udzielić pracownikowi najpóźniej do dnia 30 września następnego roku kalendarzowego. Pracodawca może zdecydować, że pracownik wykorzystuje prawo do odpoczynku w danym roku kalendarzowym i nie wyraża zgody (poza niektórymi wyjątkami) na wykorzystanie urlopu w następnym roku kalendarzowym.
Zgodnie z Kodeksem pracy pracownikowi przysługuje prawo do corocznego, nieprzerwanego, płatnego urlopu wypoczynkowego. Pracownik także nie może zrzec się prawa do tego urlopu. Pracodawca natomiast jest obowiązany udzielić pracownikowi urlopu w tym roku kalendarzowym, w którym pracownik uzyskał do niego prawo.
Ile wynosi wymiar urlopu wypoczynkowego i od czego zależy jego długość?
W sytuacji, gdy pracownik podejmuje pracę po raz pierwszy, w roku kalendarzowym, w którym podjął pracę, uzyskuje prawo do urlopu z upływem każdego miesiąca pracy, w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu przysługującego mu po przepracowaniu roku.
Natomiast już w następnym roku kalendarzowym pracownikowi przysługuje prawo do 20 dni urlopu jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat oraz 26 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat. Do okresu zatrudnienia, od którego zależy prawo do urlopu i wymiar urlopu, wlicza się okresy poprzedniego zatrudnienia a także okresy nauki.
Kiedy pracownik powinien wykorzystać urlop?
Urlopu udziela się w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, w wymiarze godzinowym, odpowiadającym dobowemu wymiarowi czasu pracy pracownika w danym dniu.
Co kryje się pod pojęciem urlopu uzupełniającego
Pracownikowi, który wykorzystał urlop za dany rok kalendarzowy, a następnie uzyskał w ciągu tego roku prawo do urlopu w wyższym wymiarze, przysługuje urlop uzupełniający
Czy pracodawca powinien zapewnić pracownikowi prawo do dłuższego urlopu?
Urlop udzielany jest na wniosek pracownika i w porozumieniu z pracodawcą. Przepisy Kodeksu pracy określają, że urlop może być podzielony na części i co najmniej jedna część wypoczynku powinna trwać nie mniej niż 14 kolejnych dni kalendarzowych.
Na wniosek pracownika urlop może być podzielony na części, przy czym co najmniej jedna część wypoczynku powinna trwać nie mniej niż 14 kolejnych dni kalendarzowych. W konsekwencji, wnioskując o urlop pracownik powinien zadbać, aby co najmniej jedna część wypoczynku w danym roku objęła 14 kolejnych dni kalendarzowych, wliczając w to niedziele, święta i dni wolne od pracy wynikające z zasady przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy. Powyższa powinność odnosi się do każdego pracownika, który dysponuje urlopem wypoczynkowym w wymiarze pozwalającym na skorzystanie z nieprzerwanego 14-dniowego wypoczynku.
Należy podkreślić, że nieudzielenie pracownikowi 14-dniowego wypoczynku nie będzie stanowić wykroczenia przeciwko prawom pracownika. Jednak zachowanie pracodawcy uznamy za czyn społecznie szkodliwy i zawiniony, gdy pracodawca lub osoba działająca w jego imieniu nie udziela pracownikowi urlopu pomimo wniosku pracownika. Natomiast w sytuacji, gdy pracownik nie jest zainteresowany długim urlopem i nie wnioskuje o udzielenie mu 14-dniowego urlopu nie mamy do czynienia z zawinionym działaniem osoby, na której spoczywa obowiązek udzielania pracownikom urlopów wypoczynkowych
Czy pracodawca jest zobowiązany wprowadzić plan urlopowy?
O wprowadzeniu planu urlopowego decyduje pracodawca. Zazwyczaj w sytuacji, gdy pracodawca musi zapewnić ciągłość pracy i zastępowalność pracowników. W takiej sytuacji urlopy powinny być udzielane zgodnie z planem urlopów. Plan urlopów ustala pracodawca, biorąc pod uwagę wnioski pracowników i konieczność zapewnienia normalnego toku pracy.
Czy pracownik może przesunąć urlop?
Przesunięcie terminu urlopu może nastąpić na wniosek pracownika umotywowany ważnymi przyczynami. Przesunięcie terminu urlopu może także wynikać z powodu szczególnych potrzeb pracodawcy, jeżeli nieobecność pracownika spowodowałaby poważne zakłócenia toku pracy.
Należy także zwrócić uwagę, że w sytuacji, kiedy pracownik nie może rozpocząć urlopu w ustalonym terminie z przyczyn usprawiedliwiających nieobecność w pracy, a w szczególności z powodu:
1) czasowej niezdolności do pracy wskutek choroby,
2) odosobnienia w związku z chorobą zakaźną,
3) powołania na ćwiczenia wojskowe w ramach pasywnej rezerwy, stawienia się do pełnienia terytorialnej służby wojskowej rotacyjnie albo stawienia się do pełnienia służby w aktywnej rezerwie, na czas do 3 miesięcy,
4) urlopu macierzyńskiego,
pracodawca jest obowiązany przesunąć urlop na termin późniejszy.
Czy mam prawo do niewykorzystanego urlopu w sytuacji choroby i przerwania urlopu?
W sytuacji, kiedy część urlopu została niewykorzystana z powodu:
1) czasowej niezdolności do pracy wskutek choroby,
2) odosobnienia w związku z chorobą zakaźną,
3) odbywania ćwiczeń wojskowych w ramach pasywnej rezerwy, pełnienia terytorialnej służby wojskowej rotacyjnie albo pełnienia służby w aktywnej rezerwie, przez czas do 3 miesięcy,
4) urlopu macierzyńskiego
pracodawca jest obowiązany udzielić urlopu w terminie późniejszym.
W jakiej sytuacji pracodawca może odwołać pracownika z urlopu?
Może się zdarzyć, że w zakładzie pracy wystąpią nadzwyczajne, nieprzewidziane w chwili rozpoczynania urlopu okoliczności. Dają one prawo pracodawcy do odwołania pracownika z urlopu. W takiej sytuacji pracodawca jest obowiązany pokryć koszty poniesione przez pracownika w bezpośrednim związku z odwołaniem go z urlopu.
Należy jednak pamiętać, że prawo pracodawcy do odwołania pracownika z urlopu powinno być traktowane jako ostateczność. Wynika to z zasady, że urlop wypoczynkowy co do zasady powinien trwać nieprzerwanie. Celem prawa do urlopu jest przyznanie pracownikowi czasu na odpoczynek, i regenerację sił po pracy . Pracodawca, który zobowiązuje pracownika np. do dyżuru w czasie jego urlopu, narusza jego prawa. W takiej sytuacji pracownik ma prawo zgłosić sprawę do Państwowej Inspekcji Pracy.
Czy pracodawca może nakazać wykorzystanie urlopu wypoczynkowego przez pracownika w okresie wypowiedzenia umowy o pracę?
W okresie wypowiedzenia umowy o pracę pracownik jest obowiązany wykorzystać przysługujący mu urlop, jeżeli w tym okresie pracodawca udzieli mu urlopu.
Czy pracownik powinien planować urlop na żądanie? Czy pracodawca może odmówić pracownikowi prawa do urlopu na żądanie?
Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy pracodawca jest zobowiązany udzielić na żądanie pracownika i w terminie przez niego wskazanym nie więcej niż 4 dni urlopu w każdym roku. W przypadku urlopu na żądanie pracownik nie ma obowiązku jego planowania i zgłasza żądanie udzielenia urlopu najpóźniej w dniu rozpoczęcia urlopu.
Ponieważ w przypadku urlopów mówimy o prawie pracownika do skorzystania z niego po uzyskaniu porozumieniu z pracodawcą to wniosek złożony przez pracownika nie jest wiążący dla pracodawcy i pracodawca ma prawo odmówić pracownikowi prawa do urlopu na żądanie. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 października 2009 r., II PK 123/09, LEX nr 551056; orzekł, iż obowiązek udzielenia urlopu "na żądanie" nie jest bezwzględny, a pracodawca może odmówić żądaniu pracownika ze względu na szczególne okoliczności, które powodują, że jego zasługujący na ochronę wyjątkowy interes wymaga obecności pracownika w pracy.
Czy pracodawca jest zobowiązany uzasadnić odmowę prawa do urlopu w terminie wskazanym przez pracownika?
Odmowa udzielenia urlopu w terminie wskazanym przez pracownika nie wymaga uzasadnienia. Ponieważ urlopy udziela się zgodnie z planem urlopów lub po porozumieniu z pracownikiem pracodawca przede wszystkim bierze pod uwagę wnioski pracowników oraz konieczność zapewnienia normalnego toku pracy. Daje to także możliwość przesunięcia terminu zaplanowanego urlopu np na wniosek pracownika umotywowany ważnymi przyczynami lub z powodu szczególnych potrzeb pracodawcy.
Czy pracodawcę wiąże wniosek o urlop złożony przez pracownika? Czy i kiedy jest zobowiązany odpowiedzieć pracownikowi?
Pracodawca może odmówić udzielenia urlopu w terminie wskazanym przez pracownika z uwagi na konieczność zapewnienia normalnego toku pracy.
Czy pracodawca może polecić pracownikowi zatrudnionemu na kierowniczym stanowisku który przebywa na urlopie odbieranie maili i obsługę telefonu?
Pracownik nie ma obowiązku odbierania telefonu od pracodawcy w trakcie urlopu wypoczynkowego. Pracodawca nie może żądać od pracowników odbierania na urlopie wypoczynkowym telefonów służbowych jak również połączeń kierowanych w celach służbowych na telefon prywatny, czy odpisywania na maile służbowe.
Pracodawca ma jednak prawo do ustalenia w przepisach wewnątrzzakładowych obowiązku odbierania połączeń przychodzących na telefon służbowy w czasie urlopu, obowiązek ten może dotyczyć wyłącznie pracowników kluczowych dla firmy lub niezbędnych w razie awarii. (kierownicy, kadra menadżerska).
